Անդարձություն

ԱՆԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆ

Բանաստեղծությունների և թարգմանությունների ժողովածու

Հատվածաբար ներկայացնում ենք Հ. Հովհաննիսյանի «Անդարձություն» գրքի վերաբերյալ Աելիտա Դոլուխանյանի գրախոսությունը՝ տպված ԳԱԱ «Գիտություն» ամսաթերթում (մայիս, N5 (270) 2014 թ.):

«Անդարձություն» գրքում Հ. Հովհաննիսյանի սեփական բանաստեղծություններն են և չափածո թարգմանությունները՝ հիմնականում Պուշկինից (թվով 50), նաև Տյուտչևից,Նադսոնից, Ռիլկեից, Սևերյանինից, և Բալմոնտից:

Ժողովածույում թարգմանություններից առաջ դրված է թարգմանության էությանը վերաբերող ակնարկ՝ (Բանաստեղծության թարգմանելիության սահմաններում)  խորագրով:

«Անդարձություն» գիրքը հավաստում է, թե Հենրիկ Հովհաննիսյանը կարող է ոչ միայն եզակի հմայքով հայկական ռադիոյով կարդալ Հովհ. Թումանյանի պատմվածքները, ոչ միայն իմաստալից զրույցներ վարել հեռուստաէկրանից հայոց լեզվի, հայ արվեստի վերաբերյալ, այլև գրել ինքնատիպ բանաստեղծություններ, որոնք կիրթ ընթերցողին կպարգևեն հոգեհարազատության պահեր: Այդ քերթվածները չափածո փիլիսոփայական խոհեր են կյանքի վաղանցիկության, մարդուն այնքան հատուկ երազելու մշտական իրողությամբ:

Այդ խոհերում հնչում են Հին կտակարանի «ժողովողի» մոտիվները, սակայն ձայնը նոր է, մեր օրերինը:

Ահա գոյի բնութագրման տիպիկ մի նմուշ, որը խորագրված է “Existentia” («Գոյ», «Գոյություն»).

Գերագույն զտվածքն ես հողի,

Հինգերորդ տարրը բնության,

Հավերժությունն է քո ուղին.

Սրտումդ դողը մահվան:

Ահաբեկ ես դու, և իզուր են

Կեղեքում քեզ հոգս ու թախիծ

Ազատ է թողել քեզ Տերը

Ասել է ծանիր քեզ և ինձ… (էջ 8):

Խորիմաստ է «Ընկերություն» քերթվածը, որը զգուշացում է մարդկանց, թե վիրավորանքը, զղջումը, միևնույն է հետք են թողնում մարդկանց հոգիներում.

Ներում ենք իրար ու չենք մոռանում

Իրար հասցրած վերքերը երբեք (էջ 32):

Հովհաննիսյանի որոշ քերթվածներ ունեն կլասիցիզմի վսեմությունը՝ չունենալով վերջինիս վերացականությունը: Դրանք խիստ կենսական են:

Իրավացի է բանաստեղծը, երբ «Դուլսինեա» քերթվածում ակնարկում է, թե ամեն տղամարդ Դոն Կիխոտի նման ունի իր Դուլսինեան, որը հաճախ մնում է երևակայության տիրույթում:

Հ. Հովհաննիսյանի բանաստեղծությունների մի բաժինը կոչվում է «Պատմության քառուղիներում»:

Հրաշք բանաստեղծություն է «Նաիրի» խորագրվածը, որը մեր անցյալին և նաև սպասվելիք ապագային ուղղված աղոթք է.

Առասպել ես դու և առեղծված,

Գալիս ես անասելի հեռվից,

Վկաներդ քարեր են տաշված,

Գրերդ, լեզուն քո անբիծ.

Այսքանը և հույս առ Աստված,

Աղոթքդ ի խորոց սրտից,

Եվ ի՞նչ է սրտումդ թաղված,

Ի՞նչ է այդ, որ վեր է քեզնից (էջ 47):

Պուշկին-Թումանյան շառավիղի մեջ է բանաստեղծ Հ. Հովհաննիսյանը, և դա հատկապես ակնհայտ է նրա քառյակներում: Դրանց մեջ մեծ թիվ է կազմում միակ հավերժին՝ ժամանակին ուղղվածները.

Ամեն պահ կորցնում ենք պահը,

Ու պահը մեզ չի սպասում,

Մեր սրտում կորստի ահն է,

Արթուն լինենք, թե երազում (էջ 63):

Քառյակներում ևս ինքնասուզումն է, ինքնաճանաչումը, որը հասուն տարիքում ամեն խելացի անհատ կատարում է ինքնադատաստանի առաջ կանգնեցնելով սեփական անձը, արձանագրելով արած-չարածի հանրագումարը, մտածելով նաև հավերժի մասին.

Մեզնից դուրս, ամհայտ ի՞նչ կա այն կողմում,

Լու՞յս է թե խավար այնտեղ, ուր չկանք,

Ցերե՞կ, թե գիշեր, նի՞նջ, թե արթնացում,

Թե մի նոր սկիզբ այնտեղ, ուր կգանք (էջ 86):

Ուշադիր կարդալով Հովհաննիսյանի թարգմանությունները՝ կարելի է եզրակացնել, թե դրանք հիմնականում հաջողված փոխադրություններ են, որոնք հայերենի հնարավորություններով փոխանցում են այլալեզու քերթվածի էությունը: Դրա առհավատչյան Ժուկովսկուն նվիրված բանաստեղծության վարպետ փոխադրությունն է:

Բերենք ընդամենը մեկ օրինակ Պուշկինից (հատված «Ջրահարսից»).

Ամբողջ գիշեր ծերը մռայլ

Աչք չփակեց սարսափից

Ու չաղոթեց նա մյուս օրը

Էն աղջկա հմայքից:

Ու կաղնուտը մթնեց նորից,

Մթնեց լուսինն ամպի տակ,

Ու աղջիկը ելավ ջրից,

Լուսնի լույսի պես գունատ (էջ 127):